Chánh kiến là gì mà được xem là quan trọng đặc biệt trong Bát chánh đạo

• Chánh kiến: là thấy đúng đắn, chân thực như nó vốn là, không suy diễn.

• Tà kiến: là thấy sai, thấy lệch, có suy diễn, áp đặt theo ý kiến cá nhân, không thấy được cái chân thực, cái toàn diện, cái toàn bộ thực tại. 

2.1 Diệt khổ

Khi hiểu Chánh kiến là gì và hiểu Nhân Quả cũng biết rõ rằng chính những hành động thiện ác của họ đã làm cho đời sống họ hạnh phúc hay khổ đau. Người ấy biết rằng nguyên nhân trực tiếp của những dị biệt và bất bình đẳng về sinh trưởng trong cuộc đời này là những nghiệp thiện hoặc ác của mỗi cá nhân trong những kiếp quá khứ hay trong chính kiếp hiện tại này mang lại.

Khi có Chánh kiến tức là Vô si, mình sẽ có được tư duy chân chánh, giúp cho mình nhận diện đúng vấn đề, từ đó có được hành động đúng, không gây khổ đau, không tàn hại môi sinh, không gây tác hại cho sự sống muôn loài.

Nói cách khác, những hành động này đã vượt qua chướng ngại tham, sân, si. Như thế ta đã thực hiện được chi phần giới chánh ngữ, chánh nghiệp và chánh mạng trong Bát chánh đạo. 

Chánh tri kiến còn là tầm nhìn tận gốc rễ vấn đề để hành giả khỏi rơi vào lầm lạc khổ đau, khác với cách nhìn khủng hoảng, thì không có năng lực giải quyết vấn đề sẽ tìm cách đào tẩu khỏi thế giới thực tại, dẫn đến trình trạng thất bại, khổ đau; 

Thế nên từ nay gặp bất cứ khổ đau nào, một chuyện bất như ý nào đó dù là bệnh tật, tai nạn, phá sản, chia ly,… ta chỉ cần vận dụng Chánh kiến để thấy rằng thân ngũ uẩn này là giả hợp, mọi thứ là ảo ảnh, có trong chốc lát rồi biến mất, thế nên đừng bám chấp vào khổ đau.

Đức Phật từng đưa ra một ví dụ cụ thể trong lần thuyết pháp đầu tiên với năm anh em Kiều Trần Như đó là không có Chánh kiến chúng ta như đang ở trong một ngục tối tới mức ta không nhận ra mình đang ở trong tù, và con người là tù nhân trong cái ngục tối đó. Thế nhưng thứ mà họ còn có đó là ý chí. Khi có một động lực thích hợp dấy lên, ý chí có thể được đánh thức và khởi động.

Các tôn giả hỏi thành quả của Chánh kiến, Đức Phật giải thích: Đó là sự giải trừ vô minh. Nó chống lại tà kiến. Và vô minh có nghĩa là không hiểu được các chân lý cao quý, nghĩa là không hiểu được sự hiện hữu của Khổ và cách diệt Khổ. Chánh kiến làm được điều đó.

Nhờ có Chánh kiến chúng ta biết rằng mọi thứ đến từ mình, từ đó bác bỏ sự tin tưởng vào hiệu năng của các nghi thức và việc cúng tế; là bác bỏ quyền lực thần thánh của kinh sách; là từ bỏ mê tín và dị đoan. 

Lợi ích của chánh kiến ra sao và tai hại của tà kiến là thế nào, nhờ vào trí tuệ đích thực chứ không phải dựa vào niềm tin mù quáng.

Đạo Phật không có tín điều, và tuyệt đối tôn trọng sự thực; do đó, chấp nhận hay không chấp nhận những lời tuyên bố của Đức Phật hoàn toàn thuộc quyên tự do tư tưởng của mỗi chúng ta. Ta hoàn toàn có quyền hoài nghi và đi tìm cách xác thực thông tin. 

Sự tác ý đó giúp cho thân hành của mình được thanh tịnh nhờ vào những việc làm lành, tránh xa mọi công việc đưa đến hại mình, hại người như chú thuật, giết người, cướp của, lường gạt kẻ khác,… từ đó ta biết lựa chọn những nghề nghiệp mang lại lợi ích, an vui cho mình và cho người.

Chánh kiến có tác dụng thanh lọc tâm, loại trừ những tư tưởng xấu ác, những ác nghiệp sẽ không có cơ hội để phát sanh.

Nhờ sự hiểu biết chân chánh sẽ đưa đến tư tưởng, lời nói và hành động chân chánh. Nhờ Chánh kiến mà chúng ta diệt trừ được ác nghiệp, tinh tấn thực hành thiện pháp để hoàn thiện nhân cách hơn. Đây cũng là điều đạo đức xã hội hướng tới.

2.4 Tiến bộ về lĩnh vực tâm linh

Một thực tế mà ai cũng có thể nhận ra rằng ngay cả người tu Phật cũng không dễ gì mà có ngay chánh kiến ấy, vì còn nhiều tập khí trong nội tâm, được tích lũy từ vô lượng kiếp.

Không những thế, trong xã hội hiện nay, do tập quán nhiều đời, do văn hóa cục bộ hoặc thiếu nền tảng nhân văn, nhân bản, do tôn giáo thần vật cùng những học thuyết, chủ thuyết sai lầm làm cho con người không còn giữ được cái nhìn trong sáng, nguyên sơ.