Chánh ngữ là gì mà khi chúng “lây lan” xã hội này sẽ tốt đẹp lên bội phần?

Trong Tương ưng bộ định nghĩa Chánh ngữ như sau:
 

“Và này các Tỷ-kheo, thế nào là chánh ngữ? Này các Tỷ-kheo, đó là từ bỏ nói láo, từ bỏ nói hai lưỡi, từ bỏ nói lời độc ác, từ bỏ nói lời phù phiếm. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là chánh ngữ”.

Đó là về mặt tiêu cực. Về mặt tích cực, Đức Phật cũng dạy rằng chúng ta phải cố gắng tu tập để có những lời nói chân thật, hòa hợp, dịu dàng, và có ý nghĩa. Khi ta thực tập được những lời nói nầy, ta được nhiều người quý mến. Để đáp lại, họ sẽ lắng nghe những gì ta nói ra, và sẽ đáp ứng thân thiện và xây dựng.
 

 

Trong ba nghiệp chướng của con người, khẩu nghiệp nhiều hơn và khó kiểm soát hơn thân nghiệp và ý nghiệp, bởi vì chúng ta phải giao tiếp mỗi ngày như một thói quen nhưng chẳng mấy ai kiểm soát lời mình nói ra.

Hầu hết lời nói phản ánh cảm xúc nhất thời, trong khi các trạng thái đó lại không phải lúc nào cũng ổn định mà thay đổi thất thường, vui buồn, thương ghét… Thế nên cuộc sống của hầu hết chúng ta cũng bất ổn theo đó. Chính vì không có được Chánh ngữ nên cuộc sống của chúng ta khó mà yên ổn.

Thực hành Chánh ngữ là việc mà mỗi người chúng ta nên thực hành mỗi ngày. Áp dụng nó có thể cải thiện cuộc sống chúng ta về nhiều phương diện khác nhau. 

Ví dụ, ngay khi bản thân không ngồi lê đôi mách, đâm bị thóc, chọc bị gạo thì cũng tránh được những bất ổn không đáng có do “cái miệng” mình gây ra.

 

Ngược lại, khi ta nói lời hay, ý đẹp sẽ có thể truyền đạt tình yêu thương, sự chân thành đến cộng đồng. Đặc biệt thực hành Chánh ngữ giúp bạn tránh phạm phải khẩu nghiệp, tránh nhận quả báo nặng nề. 
 

Không có Chánh ngữ không chỉ gây ra ác nghiệp cho bản thân mà còn chia cách mọi người. Chỉ vì lời nói mà chúng ta gây ra rất nhiều tội lỗi cho nên trong thập thiện nghiệp Đức Phật chỉ ra rằng có đến bốn điều ác do miệng gây ra, trong khi ác ý và ác thân mỗi thứ chỉ có ba.

Khẩu nghiệp thường gây ra sự chia cắt giữa mọi người và Chánh ngữ ngược lại, sẽ đưa con người lại gần nhau hơn bằng những ngôn từ dễ nghe, mang tính chất đồng cảm, thấu hiểu. 

Thế nên có Chánh ngữ sẽ giúp chúng ta hạn chế nói năng, giải trừ ác nghiệp, vun bồi thiện nghiệp trong việc tu hành và đối nhân xử thế.

Chánh ngữ có thể kết nối chúng ta lại với nhau vì chúng có thể giúp những lời nói tốt đẹp được lan truyền đi xa, giúp mọi người có chung một lý tưởng tốt đẹp.

Dùng Chánh ngữ để củng cố thêm quyết tâm không nói điều gì gây tổn hại và chỉ nói những lời nhẹ nhàng, đã được chọn lọc có thể mang lại sự hòa hợp cho mọi người trong bất cứ hoàn cảnh khó khăn nào.

Qua Chánh ngữ, ta có thể truyền đạt tình yêu thương, sự chân thành, là sức mạnh nền tảng của bất cứ cộng đồng, hay quốc gia nào. Đó cũng là con đường mà chúng ta hơn bao giờ hết cần đề cao và xây dựng hôm nay trong bối cảnh thời đại công nghệ hiện nay.
 

Thực tế ngày nay đã chỉ ra rằng không ít người đã tự tử chỉ vì những lời đả kích, chê bai, miệt thị họ trên mạng xã hội. Có thể, người nói không nghĩ tới kết quả này nhưng chính họ vô tình dồn người khác tới đường cùng, đang gây ra ác nghiệp mà không hay.

Ngược lại, nếu họ biết tránh xa những lời độc ác kia, họ sẽ làm cho mọi người sống hạnh phúc hơn. Những lời nói dịu dàng, bày tỏ sự thán phục hay biết ơn sẽ khiến mọi người cảm thấy hạnh phúc hơn.

Ví dụ như nói: “Tôi thực sự cảm kích những việc bạn làm”, “Bạn đã giải quyết vấn đề đó thật tốt đẹp” hay “Thật vui được gặp anh”… sẽ làm ấm lòng người nói cũng như người nghe.

Chúng giúp ta tạo ra và giữ được tình bằng hữu, vì ai cũng muốn liên hệ với người mà lời nói nhẹ nhàng, dịu dàng khiến người nghe cảm thấy thư thái, dễ chịu. Nếu ta nói lời tử tế, khôn ngoan, thì hạnh phúc mà ta có thể ban trải cho người chung quanh trở nên vô hạn.

 

Nhưng hãy cẩn trọng: lời dịu dàng, tử tế phải thành thật và phát xuất từ một mục đích cao thượng. Nói lời nhẹ nhàng, êm ái trong khi nghĩ hay làm điều ngược lại là giả dối, không phải là một đức hạnh. 

 

 

Phật Thích Ca đã nói với năm anh em Kiều Trần Như tại vườn Lộc Uyển khi thuyết pháp cho họ nghe về Chánh ngữ như sau: “Chỉ được nói thật, không nên bịa đặt, không nên nói xấu người khác, phải kiềm chế sự vu khống, không nên buông những lời giận dữ và thóa mạ đến người khác, nên nói tốt và nhã nhặn với mọi người, không nên chìm đắm vào những chuyện gẫu vu vơ, ngu ngốc, mà chỉ nên nói những gì hợp lý và đúng vào vấn đề”.

 

Ðức Phật rất chê trách những cuộc nói chuyện huyên thuyên, phí thời gian vô ích. Những lời gièm pha và đồn đãi không đem đến lợi lạc gì, vì chúng làm quấy động sự yên tĩnh và định tâm

Ngài cũng giảng thêm rằng người ta không thể trở thành bậc trí chỉ vì nói nhiều, cũng không phải vì nói nhiều mà người ta được gọi là bậc thông suốt Pháp (Dhammadhara), như trong các câu Pháp Cú sau đây:

 

Tóm lại, lời nói có một ảnh hưởng vô cùng quan trọng, không những tác động đến đời sống hạnh phúc của mỗi cá nhân mà còn có thể tác động đến sinh hoạt của xã hội.