Xá Lợi Phất là ai mà được ca ngợi là Trí tuệ đệ nhất, chỉ sau Đức Phật?

Tôn giả Xá Lợi Phất (Sàrìputa) sinh ra trong một gia đình giàu có Bà La Môn thuộc làng Upatissa, gần Nàlanda ngày nay. Cha Ngài là một Luận sư nổi danh trong giáo đoàn Bà La Môn. Mẹ Ngài là bà Xá Lợi (Sàri) cũng là một người phụ nữ thông minh có tài biện luận.

Upatissa cũng là tên được đặt cho ngài khi sơ sinh. Ngài là con trưởng, được mang tên của mẹ, trong khi một người em được đặt tên theo cha là Vagantaputra. Ngoài ra tên Ngài còn có nhiều cách phiên dịch. Có người dịch là Thân Tử, hoặc Thu Tử, hoặc Châu Tử. 

Tôn giả có ba em trai và ba em gái, ba người em trai của Tôn giả là: Cunda (Thuần đà), Upasena và Revata (Ly Bà Ða). Ba em gái của Tôn giả là Càlà, Upacàlà và Sìsùpacàlà.

Những người anh em của Ngài về sau đều theo Ngài xuất gia đắc quả A La Hán. Trong đó Ly Bà Ða là vị đệ tử thiền định đệ nhất của Phật. 

Mẹ của Xá Lợi Phất vốn cực kỳ yêu thương và tự hào về đứa con trai trí tuệ hơn người, chỉ 8 tuổi Ngài đã thuộc hết 18 bộ Kinh, biện tài vô ngại. Dù nhỏ tuổi nhưng lại có thể thăng tòa luận nghị, thắng các Luận sư trong nước, làm cho mọi người phải kinh ngạc, các Luận sư đều thán phục. Quốc Vương ban tặng cho Ngài ruộng đất vì tự hào đất nước mình có nhân tài lỗi lạc. 

Điều này càng khiến mẹ của Ngài hi vọng con trai kế thừa truyền thống học giả của gia tộc, trở thành một Luận sư nổi danh hơn cả người cha trong giáo đoàn Bà La Môn.

Thế mà ngài Xá Lợi Phất sau này đã làm mẹ thất vọng khi đi theo Phật giáo, khiến bà không thể nào có chút lòng tín kính Phật Pháp Tăng.

Năm 20 tuổi vì muốn có sự hiểu biết của các đạo giáo đương thời, Ngài rời quê hương đi học đạo lý với San Xa Da Tỳ La Lê Tử, một trong sáu phái Lục sư ngoại đạo. Chỉ sau một thời gian ngắn, Xá Lợi Phất đã am tường hết đạo lý của phái này.

Ngài tâm sự với bạn thân của mình lúc bấy giờ là Mục Kiền Liên rằng vẫn muốn được học hỏi thêm, sau đó họ cùng nhau tạo ra một học đoàn riêng. Mỗi người có 100 đệ tử, cả hai còn ước hẹn hễ ai đắc đạo trước thì thông báo lại đễ dẫn dắt nhau đi theo. 
 

Nghe thuyết duyên sinh, Xá Lợi Phất thấu suốt được sự thành hoại của vũ trụ duyên sinh và rất thán phục Đức Phật, nên theo Mã Thắng đến Trúc Lâm Tinh Xá bái yết Đức Phật. Trước Đức Phật Xá Lợi Phất xin được quy y và xin được đưa Mục Kiền Liên đến Tinh Xá Trúc Lâm. 
 

Mẹ của Tôn giả Xá Lợi Phất là chị ruột của Ma Ha Câu Hy La (Kausthila), tức là Phạm Chí Trường Trảo. Trước đây khi hai chị em luận bàn giáo lý thì chị thường xuyên bị thua. Thế nhưng kể từ khi mang thai Ngài, trí tuệ bỗng nhiên vượt trội, có thể luận nghị thắng em trai, khiến cậu ta luôn luôn bí lối, chịu thua chị.

Với lời thề nếu chưa thông suốt thì không cắt móng tay, thế nên cuối cùng vì mải học hành mà móng tay dài, râu tóc dài. Người ta tặng cho ông tên Phạm Chí, biệt hiệu là Trường Trảo (người Phạm chí móng tay dài). 

– Tại sao cháu tôi tài giỏi khắp thiên hạ, hết thảy năm nước lớn ở Ấn Độ đều biết đến danh tiếng, khiến mấy trăm Luận sư đều bại trận dưới tay nó mà lại xuất gia theo một Sa môn.

Ông dùng hết những kiến thức mình học được suốt 18 năm qua ra để so tài nhưng không biết nên đem loại sách đã học nào ra biện luận để thắng được Phật; nghĩ tới nghĩ lui, rốt cuộc ông nghĩ ra được một cách là lập ra một tông chỉ với Phật.

– Được! Ông lấy “bất thọ” làm tông, thế thì ông có tiếp nhận được kiến giải “lấy bất thọ của ông làm tông” của ông không?

Sợ vì phải cắt đầu mình như đã hứa với Phật nên ông liền bỏ chạy. Nhưng khi chạy khoảng 5-6 dặm, ông tự nghĩ mình là đại trượng phu phải giữ lấy lời, nghĩ vậy nên ông quay trở lại, bảo với Phật cho mượn con dao. Phật hỏi lý do vì sao ông mượn con dao nên mới biết ý định cắt đầu đưa cho Ngài như đã hứa.

Mỗi khi Đức Thế Tôn giảng một bài Kinh, Tôn giả Xá Lợi Phất sẽ là người hệ thống hóa, đúc kết những tinh hoa rồi giải thích lại chi tiết, cụ thể cho những vị Tỳ kheo hoặc cư sĩ còn chưa hiểu. Ngài cũng thường xuyên khéo léo nhắc nhở, khuyến tấn huynh đệ mình tiến tu.

Tôn giả sẵn sàng lặp đi lặp lại cả trăm lần, mỗi lần Ngài lại mở ra một khía cạnh khác nhau, lấy những hình ảnh phong phú làm ví dụ giúp cho mọi người cảm thấy dễ hiểu nhất có thể.

Số người được Tôn giả trợ duyên, hóa độ để đạt được những Thánh quả tâm linh nhiều vô số, có thể kể đến như Tôn giả A Nậu Lâu Đà (Anuruddha), đại tín chủ Cấp Cô Độc (Anathapindika), Trưởng lão Bhaddiya…

Thực ra trí tuệ của Tôn giả Xá Lợi Phất không chỉ tích lũy trong một đời, theo nhân quả, luân hồi, kiếp nào Ngài cũng chăm chỉ tu học nên có được duyên lành để khai mở trí tuệ. 

– Con muốn có trí huệ không?
 

– Thưa, con rất muốn.
 

– Nếu muốn được trí huệ thì phải học pháp môn Bát Nhã trí huệ; Trì chú Lăng Nghiêm, chú Đại Bi, Thập chú, Tâm Kinh… Mỗi ngày trì tụng các chú ấy thời có thể mở được trí huệ.
 

Để các Đệ tử của mình bớt sinh lòng ngoài nghi, Đức Thế Tôn đã kể lại tiền kiếp của Xá Lợi Phất rằng những kiếp trước ông ấy cũng đã hành động như thế, muốn ra đi trước Phật.
 

– Các khanh, ai có thể vì ta mà đến kinh đô nước Ba La Nại để xin đầu nhà vua Đại Quang Minh đem về đây, ta sẽ trọng thưởng chức đệ nhất quan đầu triều và ngàn cân vàng.
 

Thậm chí cả hơn 500 vị đại thần muốn kẻ Bà Là Môn đổi châu ngọc vàng bạc quý báu nhưng vẫn bị tên Bà Là Môn từ chối, chỉ nhất quyết xin cho được cái đầu của vua Đại Quang Minh.

Nhân sự việc này xảy ra, Đức Phật tập họp tất cả tăng chúng báo cho tất cả biết tin Mục Kiền Liên đã vào Niết Bàn, Ngài cũng báo cho Đệ tử biết rằng chính mình cũng sẽ vào Niết Bàn sau 3 tháng nữa.

– Thời gian nhập Niết bàn của con đã đến. Từ đây sẽ không còn luân hồi sinh tử nên đây là lần cuối cùng con đến đảnh lễ Thế tôn. Bảy ngày nữa, con sẽ đặt thân xác này xuống, sẽ quăng bỏ gánh nặng này.

Hơn nữa, Ngài không muốn mình phải chứng kiến cảnh đau buồn khi Phật nhập Niết Bàn sau tin người bạn thân qua đời đau đớn dưới bàn tay của ngoại đạo.
 

Đến nửa đêm, mọi vật hoàn toàn yên lặng, tôn giả lạy chào mẹ già, vua A Xà Thế và tất cả những người hiện diện rồi nhập đại định Niết Bàn.

– Đây là hài cốt của Xá Lợi Phất, một bậc trí tuệ hàng đầu. Xá Lợi Phất là người đã tiếp thu trọn vẹn giáo pháp cao huyền của ta được truyền bá đầu tiên ở phương Bắc, đó là công lao của Xá Lợi Phất. Trí tuệ của Xá Lợi Phất thật là trí tuệ cao tuyệt, trừ Đức Phật ra không ai bì kịp. Qua trí tuệ đó, Xá Lợi Phất đã thành tựu đạo nghiệp. Bậc đại trí nầy đã chứng pháp tính, ít muốn biết đủ, siêng năng dũng mãnh, tiến tu thiền định, không cố chấp trước, đối với ngoại đạo luận bàn vô ngại, hoằng truyền chính pháp lợi lạc mọi người, thoát ly sanh tử khổ đau, chứng nhập Niết Bàn.